خرما(date)

 

خرما

1-تاريخچه ي نخل خرما

درخت خرما يا نخل قديمي ترين گياهي مي با شد که در دنيا وجود داشته است . اين درخت پيشينه اي هفت هزار ساله دارد و پيدايش آن را در جهان به دوران دوم زمين شناسي يعني دوره ترياس و ژوراسيک نسبت داده اند. نام نخل در بسياري از کتب مذهبي و دعاهاي بودا آمده است. بابليها درخت خرما را"کشمارو" و سومريان آن را "دتله"مي ناميدند

موطن اصلي درخت خرما بر اساس نظريه ويلسون، يکي از کارشناسان برجسته خرما و مدارک مستدل، عراق و ناحيه غربي و جنوبي ايران مي باشد.  به طوريکه هم اکنون بيش از نيمي از توليد دنيا درجلگه ي خوزستان و بين النهرين، سواحل رودخانه ي کارون و اروندرود در کشورهاي ايران و عراق تمرکز دارد.

 

2-ويژگي هاي کلي خرما

الف- خصوصيات گياه شناسي

نام سيستماتيک و گياه شناسي خرما Phoenix dactylifera L. از جنسPhoenix مي باشد١٢ گونه وجوددارد که يکي از آن ها  Phoenix sylvestris  از کشور هند مي باشد که به عنوان نخل وحشي در نظر گرفته مي شود اما در متون علمي آن را کمتر جزو نخل خرما قرار مي دهند . خرما يک نوع ميوه ي توتي[1] است. ميوه معمولاً شکل بيضوي دارد. شکل -1-١ قسمت هاي مختلف آن را در برش طولي نشان مي دهد. بذر يا هسته از جنس محکم و چوبي بوده و دوکي شکل است و ازخاکستري تا قهوه اي رنگ مي تواند متفاوت باشد و جوانه در داخل آن قرار دارد. بذر خرما از اين جهت غير طبيعي است که غذاي مورد نياز براي جوانه ي خود را در هسته به شکل نشاسته دخيره نمي کند بلکه به شکل سلولز ذخيره مي کند.

ب-شرايط آب و هوايي و خاک مناسب براي رويش خرما

نخل خرما بايد نور خورشيد زيادي دريافت کند. نخل در مناطقي که دماي آن ها به ندرت به زير˚C٦7/6 مي رسد، رشد مي کند. در زمان به خواب رفتن مي تواند دماهاي پايين را نيز تحمل کند اما گل يا ميوه دادن آن در دماي متوسط بالاي

˚C 78/17رخ مي دهد.توليد تجاري خرما تنها در مناطقي ممکن مي باشد که فصل گرما در آن ها طولاني با دماي حداکثري معادل با ˚C 22/32 در روز بوده و بارش باران در آن ها به ندرت کمتر از25/1سانتي متر در فصل رسيدن باشد خرما مي تواند مدت هاي طولاني قحطي را تحمل کند اما براي باردهي بالا نياز به آب زيادي دارد.نخل خرما در خاک هاي شني، خاک لومي حاوي شن، خاک رس و ساير خاک هاي سنگين ديگر رشدمي کند. البته نياز به خاکي با زه کشي و هوادهي مناسب دارد. نسبت به خاک با خاصيت قليايي مقاوم است و همين طور به مقدار کم نمک غيرحساس مي باشد اما در صورت بالا بودن مقدار نمک ميزان رشد و کيفيت ميوه کاهش مي يابد.

شكل 1-1  برش طولي از خرما : A) اپي كارپ يا پوسته، B) مزوكارپ يا گوشت،C) اندوكارپ، پوشش سفيد سخت بذر، D)بذر يا هسته، E) كلاهك ، F) شاخه. ( قسمت سايه زده ي تيره در بخش خارجي گوشته بخشي را مشخص مي كند كه تقريباً به طور كامل به قند تبديل شده است . بخش روشن تر قسمت فيبري و سخت تر را نشان مي دهد كه عمدتاً از سلولز تشكيل شده است و هنوز به قند تبديل نشده است ).

3-بررسي مسايل اقتصادي خرما در ايران

     ايران با دارا بودن شرايط مناسب براي كشت خرما، از نظر سطح زيركشت داراي مقام دوم جهان، از نظر مقدار صادرات با 1/34 درصد مقام اول و از لحاظ ارزش صادرات با 8/12درصد داراي مقام دوم جهان مي باشد.خرما علاوه بر نقش تغذيه اي و درآمدي كه براستانهاي جنوبي كشور دارد به عنوان يك محصول عمده صادرات غيرنفتي كشور محسوب مي شود و صادرات آن داراي قدمت طولاني است. صادرات خرماي ايران در طي سنوات گذشته همواره در نوسان بوده، بطوريكه در اكثر سالها داراي رشد منفي بوده است.باتوجه به سياست هاي اقتصادي كشور با تأكيد بر صادرات غيرنفتي‚ وابستگي كشاورزي مناطق خرماخيز كشور به درآمد حاصل از توليد خرما‚ اهميت اشتغالزائي خرما در چارچوب توسعه اقتصادي كشور، محدوديت بازار جهاني خرما و رقابت كشورهاي توليدكننده خرما با روشهاي نوين توليد، بازاريابي و صادرات لازم است توجه خاصي به اين محصول مهم مبذول گردد. در اين راستا نياز است تا با مروري بر ساختار صادراتي خرماي ايران در سنوات گذشته‚ نقاط ضعف و قوت آن مورد تحليل قرار گيرد و راهكارهاي مناسب جهت بهبود وضعيت صادراتي آن پيشنهاد گردد.

صادرات كالاها و خدمات نقش مهمي در اقتصاد كشورها دارد. با رونق گرفتن تجارت‚ همه كشورهاي دنيا تلاش مي كنند كه با اتخاذ سياستهاي مناسب، اين موتور رشد اقتصادي را فعالتر نمايند. لذا رقابت در عرصه تجارت افزايش يافته كه در اين ميان كشورهائي موفق بوده اند كه يك استراتژي مشخص براي صادرات محصولات و كالاهاي توليدي خود داشته انديكي از ابزارهاي شناخت رويكرد صادرات كشورهاي مختلف يك استراتژي تجارت‚ تغييرات سهم تجارت يا مزيت نسبي آشكار شده در طول زمان است. يكي از مزيت هاي كشت خرما‚ آن است كه شرايط مناسب كشت آن در دنيا محدود است و گسترش چنداني پيدا نكرده است. در اين شرايط كشور ما باتوجه به اقليم مناسب براي كشت اين محصول در جهان داراي جايگاه ممتازي مي باشد. لذا ميتوان اذعان داشت كه پتانسيل سطح زيركشت، ميزان توليد و عملكرد خرما در كشور بسيار بيشتر از وضعيت موجود است كه با برنامه ريزي اصولي مي توان به آن تحقق بخشيدروند افزايش توليد خرما در ايران به ويژه پس از پايان جنگ تحميلي بسيار سريع بوده است.بنحوي كه در سال 1374 به بيش از 780 هزار تن بالغ گرديده  هرچند ايران از قديم الايام يكي از توليدكنندگان خرما بوده است اما در صادرات جهاني خرما نقش بسيار ناچيزي داشته است. هرچند قبل از جنگ تحميلي نيز صادرات خرماي ايران نسبت به صادرات جهاني اين محصول اندك بوده اما صادرات آن توانسته است با آهنگ مناسبي رشد كند.

نگاهي اجمالي به بازار جهاني خرما گوياي آن است كه طي سالهاي 80 -1384 مقدار صادرات جهاني خرما سالانه بطور متوسط 10 درصد رشد داشته‚ قيمت جهاني خرما 1/9 درصدكاهش و ارزش مبادلات جهاني اين محصول تقريباً ثابت باقيمانده است و اين حاكي از افزايش رشد عرضه جهاني بيش از رشد تقاضاي جهاني بوده است.

خريداران اصلي خرماي ايران براساس آمار گمرك در سال 2001 در اروپا كشورهاي آلمان  (3/4 درصد) (انگلستان (6/4 درصد) مي باشند. هرچند بعضي ديگر از كشورهاي اروپائي نيز در سالهاي اخير واردات قابل توجهي داشته اند ولي عمدتاً خرما در اين كشورها به مصرف مهاجرين مي رسد و به اصطلاح يك محصول مهاجر خور محسوب مي شود واردكنندگان مهم خرماي ايران در آسيا كشورهاي امارات متحده عربي – پاكستان و هند مي باشنددر سال 2001 ايران 49 درصد بازار وارداتي خرماي انگلستان – 2/92 درصد بازار وارداتي امارات متحده عربي و 1/69 درصد بازار وارداتي پاكستان را به خود اختصاص داد.

طبق آمار بدست آمده از سازمان خواروبار و کشاورزي ملل متحد[2] در سال ٢٠٠٤ ميزان توليد خرمادرکشور ٨٨٠٠٠٠ تن بوده است که از اين مقدار ٩٤٥٨٤ تن صادر گرديده است که حدود ١٠ ٪ توليد داخلي می باشد و اين مقدار ٢٤ ٪ صادرات دنيا را شامل مي شود اما تنها 4/ 12 ٪درآمدحاصل از صادرات اين فرآورده در دنيا را به خود اختصاص داده است

طبق امار موجود رقباي تجاري ايران در زمينه ي صادرات خرما طي سال هاي١٩٩٩ تا٢٠٠٣ميلادي کشورهاي تونس، فرانسه و الجزاير بوده اند. در مورد عربستان اين مقدار بسيارناچيز بوده وکمتر از ١٪ بوده است. 

اتحاديه ي اروپايي بازار کليدي صادرات خرما مي باشد. با اينکه واردکنندگان اروپايي از نظر حجمي تنها ١٠٪ از ميزان صادرات دنيا را وارد مي کنند اما از نظر ارزش اقتصادي٣٠٪ آن را شامل مي شود. اين امر نشان مي دهد که قيمت خريد خرما در اتحاديه ي اروپايي بيشتر از قيمت ميانگين دنيا است. عمده ترين واردکنندگان اروپايي فرانسه، انگليس، آلمان، ايتاليا و اسپانيا مي باشند که از بين اين کشورها انگليس بزرگترين شريک تجاري ايران در زمينه ي واردات خرما است.در حال حاضر ايران محصولات خود را با قيمت بسيار ارزان و با کيفيت پايين به اين کشورها صادرمي کند درحالي که کشورهاي ديگري با توليد خرماهاي با کيفيت بالاتر توانسته اند ميزان درآمد بسيار بالاتري نسبت به ايران داشته باشند. براي مثال تونس با وجود توليد تنها ٢ درصد خرماي دنيا، ٢١ درصد درآمدحاصل از صادرات اين فرآورده را دريافت مي کند.

از طرف ديگر آمارها نشان ميدهد که در طول ٥٠ سال گذشته توليد خرماي ايران حدود ٥٠ ميليون تن بوده است که حدود ١٠ الي ١٥درصد آن صادر، ٣٥ الي ٤٠ درصد آن به مصرف داخلي و ٥٠درصد آن تحت عنوان ضايعات از چرخه ي اقتصادي خارج شده است. در حقيقت٥٠ درصد توليد خرما به علت نبود صنايع تبديلي خرما، حداکثر به مصرف خوراک دام رسيده است درحاليکه قابل تبديل به فرآورده هاي مختلف است 

جدول  ارزش کل صادرات خرماي کشورها به دنيا در طي سال هاي ٢٠٠٣- ١٩٩٩

*آمار مربوط به ارزش صادرات کمتر از ٥٠ هزار دلار موجود نمي باشد.

برخي از اقدامات موثر در بهبود صادرات اين فرآورده را ميتوان تجهيز خطوط توليد و بسته بندي،شستشو با آب و انتخاب مواد اوليه ي مناسب، انتخاب مواد بسته بندي مناسب، حذف مواد افزودني غيرمجاز و انتخاب روش جايگزين مناسب، ايجاد انبارها و سردخانه هاي مناسب براي نگهداري خرما، بيمه کردن محصول خرما و استفاده از ماشين آلات تا حد ممکن خودکار دانست.

4- ترکيب شيميايي خرما:

ميوه ي درخت خرما غني از مواد مغذي مي باشد،88-44 ٪آن را مواد قندي و کربوهيدرات ها تشکيل مي دهند. به علاوه حاوی: پروتيين ) 6/5-3/2٪ ) ،چربي (5/0-2/0٪)و ١٥ نوع نمک و مواد معدني (2/1٪) حاوي مقدار کافي از ويتامين هاي آ، ب و ث و درصد بالاي فيبر ( ٥/11-4/6٪) مي باشد. مقدار موادمعدني بسته به نوع آن از ١/0تا mg916/. در ١٠٠ گرم خرما متغير است.در اکثر ارقام پتاسيم به مقدار بالا يعني 9/0٪ درگوشته و5/0٪ در هسته مي باشد مواد معدني در ارقام متفاوت شامل برم، کلسيم، کبالت، مس، فلوئور، آهن، منيزيم، منگنز، فسفر، سديم و روي مي باشد.به علاوه در هسته آلومينيوم، کادميوم، کلر، سرب و سولفور نيز يافت مي شود. خرما داراي عنصر فلوئور مي باشد که براي ممانعت از پوسيدگي دندان مفيد است.سلنيم نيز به مقدار قابل توجهي در خرما وجود دارد که به عنوان ممانعت کننده از بروز سرطان و عامل مهمي در سيستم ايمني بدن عمل مي کند. پروتيين خرما داراي ٢٣ نوع اسيد آمينه بوده و مقدار کمي ويتامين ث و ويتامين هاي ب ١، ب ٢ وويتامين آ در آن وجود دارد. خرما داراي9/3-5/0٪ پکتين بوده و تاکنون شش نوع اسيد آلي در آن شناسايي شده است که عمده ترين آن ها اسيد ماليک ميباشد. ميوه ي خرما منبع خوبي از آنتي اکسيدانها،آنتوسيانين ها، کارتنوييدها و ترکيبات فنلي به حساب مي آيد.

قسمت گوشتي ميوه ي خرما بسيار شيرين و خوش طعم است و حدود ٨٨–٥٠ ٪ از وزن خرما را به خود اختصاص مي دهد. تقريباً دو سوم اين وزن را انواع مختلف قندها و حدود يک چهارم آن را آب و بقيه وزن را پروتيين، چربي، موادمعدني و انواع ويتامين ها تشکيل مي دهند مقدار٤٠٠- 350گرم از خرما با در نظر گرفتن نوع خرما به طور تقريبي 1500- 1430کيلو کالري انرژي در بدن ايجاد مي کند که اين مقدار  انرژي براي مصرف روزانه ي يک فرد کافي مي باشد. البته ترکيب شيميايي خرما بستگي به رقم، شرايط آب وهوايي، منطقه ي کشت، سن درخت و مراحل رشد و نمو ميوه دارد (جهاني، ١٣٨١).

5- فرآورده های حاصل از خرما :

الف- عسل خرما :

این فرآورده عصاره تصفیه شده  شیره خرما می باشد که رنگبری شده و املاح معدنی آن خارج میشود و بصورت یک مایع غلیظ شبیه عسل درآمده است. «عسل خرما» محتوی کلیه ی مواد قابل حل خرما می باشد و در صنایع نوشابه سازی، شکلات سازی، بستنی سازی، در تهیه مارمالاد و آب نبات و همچنین در قنادی ها کاربرد دارد.

ب- قند مایع خرما :

در این محصول تمام ترکیبات غیر قندی از قبیل پروتئین،فیبر و رنگ از عصاره خرما جدا میشود.کریستاله شدن و شکرک زدن از خصوصیات طبیعی این محصول است.این محصول توسط دستگاهی که برای ساخت عسل استفاد می شد تولید می گردد.فقط نسبت به عسل دارای بریکس کمتری می باشد.

قسمت اعظم خرما را قند تشکیل می دهد و در خرماهای خشک میزان قند بیش از 70٪ است.قند خرما اینورت و جاذبه الرطوبه بوده و کریستاله نمی شود و به این جهت قند مایع نامیده می شود. قند مایع خرما عبارت است از شربت تصفیه شده که کلیه املاح آن گرفته شده است و مخلوطی از انواع قند یعنی گلوکز، فروکتوز، ساکارز، با غلظت 75 درجه بریکس می باشد. مقدار در 100 گرم :انرژی:305 کالری        کربوهیدرات ها:75            بریکس:72-74

ج-شیره خرما :

ابتدا خرما ها به صورت فله همراه با هسته های آنها بوسیله بالا بر به چهار مخزن (پریپر)تعبیه شده هدایت میشوند.در درون پریپرها خرما ها توسط بخار حرارت دیده و به صورت روان در می آیند.سپس توسط مجراهای خروجی در زیر پریپر ها هر کدام جداگانه به داخل مخزن جداسازی هسته وارد میشوند.در این مخزن هسته ها که اکنون به صورت جدا از گوشته خرما قرار دارند به علت سنگینی در کف مخزن ته نشین می شوند و از بالای مخزن هم توسط پمپ مایع موجود که در این بخش به ان آب خرما میگویند به فیلتر های تصفیه کننده انتقال می یابد.در داخل این فیلتر ها مایع موجود را از هر گونه آلودگی از قبیل:پوست،هسته،یا آلودگی های مشابه فیزیکی پاک می نمایند در خروجی این تصفیه کننده ها پمپی وجود دارد که مایع را به داخل مخزن استیل بزرگ انتقال میدهد.در این بخش بسته  به نیاز روزانه آب خرمای موجود از داخل این مخزن به محفظه تولید شیره خرما انتقال می یابد.پروسه به این صورت است که آب خرمای منتقل شده به این قسمت با استفاده از خلا و حرارت  ایجاد شده  توسط بخار به بریکس مورد نظر که برای شیره خرما حدود 76 میباشد برسد.در پایان با استفاده از نازل تعبیه در زیر میکسر شیره خرمای تولیدی در ظروف مورد نظر بسته بندی می شود.

د- خمیر خرما:

در ابتدا خرما های ورودی که در درون پلاستیک های 20 کیلو گرمی قرار دارند را با هسته وارد یک مخزنی که در داخل آن یک میله مارپیچ وجود دارد ریخته وهم زده شده و کاملا به صورت خمیر در می آیند.سپس توسط میله مارپیچ به سمت جلو حرکت کرده و وارد دستگاه هسته گیر می شوند.اساس کار دستگاه هسته گیر نیروی گریز از مرکز است که هسته ها را از خمیر خرما جدا میکند و به این ترتیب خمیر تولیدو قسمتی از آن برای بسته بندی وارد مخزن فیلر می گردد و مابقی برای پروسه های تولید محصولات دیگر به سالن تولید منتقل می گردد.ازخمیر خرما در تهیه بیسکویت و کیک و شیرینی استفاده می شود.

ه- سرکه خرما:

از خرما سرکه بسیار مرغوبی می توان تهیه کرد. برای تهیه سرکه، خرماهای خشک مناسب است. سرکه خرما از تخمیر خرماهای له شده در آب، با درجه حرارت 35 تا 40 درجه سلسیوس تهیه می شود بطور کلی از هر صد کیلو خرما می توان 300 تا 400 لیتر «سرکه» بدست آورد

و- کرم خرما:

(شکلات صبحانه خرما):محصولی پاستوریزه و فرآوری شده از خرما با طعم و رنگ شکلات که 80 درصد آن خرما و مابقی از شیر خشک و کاکائو تهیه شده است.

مواد تشکیل دهنده : 80 % خرما – 15 % شیر خشک و کاکائو – 5%

ارز ش تغذیه اي:

مفید براي استحکام استخوانها ، تامین کننده انرژي جهت فعالیت روزانه مقوي ، بعلت داشتن کاکائو وشیرینی خرما نشاط آور وشادي بخش و در رفع کسالت وافسردگی مفید می باشد .همچنین جهت درمان وجلوگیري از کم خونی مفید می باشد.

ز- شهد خرما:

محصولی مایع,شیرین و کمی مایل به ترشی که به دلیل تغلیظ در دمای 49 درجه سانتی گراد,ارغوانی رنگ و شفاف کاملا تصفیه شده است.این محصول با رویکرد جایگزینی به جای رب انار تولید شده است.

مقدار در100 گرم:انرژی:376 کربوهیدرات:69 بریکس:74

ح-مخمرهای خوراکی :

از شیره خرما می توان «مخمر» تولید کرد. مخمرهای حاصله سرشار از پروتئین و ویتامین ها می باشند و در تهیه خوراک دام و نیز به عنوان «مخمر نانوایی» کاربرد دارد.

 

5- بسته بندی

الف- ضرورت نیاز به بسته بندی

محصولاتي كه ساخته دست بشر بوده و با استفاده از منابع طبيعي توليد مي شوند نيازمند بسته بندي اند. اين نياز را مي توان از جنبه هاي گوناگون مورد بحث و بررسي قرار داد. هويت بخشي، امنيت، ايمني و سلامت و در نهايت حمل و نقل، همگي نياز مبرمي به بسته بندي براي تحقق دارند.

حضور بسته بندي در دنياي مدرن، محصور به زمان و مكان خاصي نيست و به معناي واقعي كلمه، همه جا حاضر است

آيا مي توانيد چيزي را مثال بزنيد كه در بسته بندي عرضه نشود؟

شايد بتوان چند نمونه ذكر كرد ولي اين محصولات تعدادشان بسیار کم است. هم اكنون حتي محصولات زراعي و باغي نيز حداقل داراي يك ليبل مي باشند و ليبل نيز خود شكلي از بسته بندي است.

بسته بندي ابتدايي ترين نياز هر محصول پيش از عرضه به بازار مي باشد چرا كه توليد كنندگان براي شناساندن خود ومحصولاتشان و البته محافظت از محصول در حين حمل و نقل و نگهداري پيش از فروش به آن نياز مبرمي دارند.بسته بندی می ‌تواند ضمن معرفی نام، خواص، مشخصات فنی و شیمیایی، تاریخ مصرف، قیمت، طریقه مصرف و نگهداری صحیح، محافظت آن كالا را تا زمان مصرف به عهده گیرد و در عین حال یک بسته‌ بندی مطلوب قادر است موجب افزایش زمان حفظ و نگهداری كالای فاسد شدنی باشد.

ب- هدف از بسته بندی:

حفاظت فیزیکی، انبار کردن، بازاریابی و فروش و حفاظت از کیفیت محصول می باشد .هدف از بسته بندي کردن مواد غذایی اين است که هم زمان نگهداري آنها افزايش يابد و هم بطور کلي از خطر عوامل فساد دروني و بيروني حفظ شود. همچنين حمل و نقل مواد غذائي بهتر و آسانتر انجام گردد.

ج- نقش بسته بندی

بسته‌ بندی كالا در تمامی جهان دو نقش بسیار مهم را ایفا می‌كند:

 مظروف ساختن كالا ( نگهداری کالا)

معرفی بهتر كالا و تشویق مخاطب به خرید آن( عرضه و بازار رقابت)

در واقع می‌توان گفت بسته ‌بندی به عنوان یك فروشنده خاموش قلمداد می‌شود، زیرا كالا ها مستقیماً خود را به خریدار نمایش نمی ‌دهند و این پوشش آنها است که با اشكال مختلف و جملاتی كوتاه، معرف جنس داخل آنها می باشد واطلاعات لازم را به مخاطب (خریدار) ارائه می‌دهد.بسته بندی به عنوان اولین وسیله ارتباط بصری با مخاطب محسوب می‌شود.

به تعبيري بسته بندي، چراغ قرمزي است در برابر توقف عابران جلوي ويترين خرده فروشي ها و به حق آن را به عنوان فروشنده خاموش مي شناسند. بسته بندي، چهره كالاست چون مشتري از طريق بسته بندي محصول را شناسايي مي كند. بسته بندي پيام توليد كننده را به خريدار مي رساند  و بين آنها ارتباط برقرار و اطلاع رساني مي كند بسته بندی عاملی است که نخستین اثر و نقش را به وجود می آورد و باید مراقب باشد که در این اولین برخورد ، تا آنجا که توان دارد ، خریدار را جذب کند . به همین منظور باید به عواملی که مربوط به ارتباطات است بها داد.بسته ‌بندی نا مناسب، بر روحیه جامعه مصرف كننده تأثیر نا مطلوبی برجای می‌ گذارد. به طوری كه استنباط مصرف كننده از محصول، با بسته ‌بندی نا مناسب مانند تأثیر رفتار فروشنده بی‌ حوصله (مثلاً درآخر وقت كار روزانه) است، كه اغلب از نظر روانی موجب رنجش خاطر مشتری می گردد. بسته‌ بندی مناسب از طریق ارتباط بصری اطلاعات كاملی را در مورد محصول و تولید كننده به مخاطب یا مصرف کننده منتقل می ‌كند و در تشویق او به خرید موثر است.بهمین منظور شرکت ها سعی دارند با بسته بندی های جالب مشتری بیشتری را جلب نمایند

د- تعریف بسته بندی

موسسه بین المللی بسته بندی، آن را به عنوان پوشش محصول تلقی می کند. این حصار قادر است تا مطلوبیت های ذیل را ایجاد کند.  ظرف باشد، از کالا محافظت و نگهداری نماید، با خریدار ارتباط برقرار کند و اطلاعات را به او منتقل نماید، کالا را نمایش دهد و سودمندی آن را نشان دهد. در استاندارد بريتانيا واژه ي بسته بندي به عنوان هنر يا عمليات مورد استفاده در آماده سازي كالا براي حمل، نگهداري و يا تحويل به مشتري تعريف شده است.در تعريفي ساده تر: بسته بندي به ظرفي است كه مظروفي را در خود جاي مي دهد .بسته‌ بندی یك عملیات تجاری پیچیده، پویا، علمی، هنری و بحث آفرین است كه كاركرد های محافظت، نگهداری، حمل و نقل، اطلاع رسانی و فروش را شامل می‌شود..

بسته‌ بندی به معنای تهیه «ظرف محافظ یا سیستمی كه سلامت كالای «مظروف» را در فاصله تولید تا مصرف حفظ كند و آن را از ضربات، صدمات، فساد ، لرزش، فشار و ارتعاش، مصون نگه دارد». از سوی دیگر بسته‌بندی به مثابه یك فرهنگ بومی، یا ملی و اقلیمی سیستمی است كه از سویی موجبات ایجاد ارتباط بین تولید كننده و توزیع كننده را فراهم می ‌آورد و از سوی دیگر بین آن دو و مصرف كننده ارتباط منظم و قابل اطمینانی برقرار می ‌كند.

بهترين تعريف براي واژه ي بسته بندي توسط پين در 1962داده شده است كه امروزه نيز اين تعريف به عنوان كامل ترين تعريف براي بسته بندي كاربرد دارد.يك سيستم كه زمان تهيه ي كالا را جهت انتقال، توزيع، ذخيره، خرده فروشي و مصرف كاهش مي دهديك مفهوم تضمين كننده براي تحويل مطمئن كالا به آخرين مصرف كننده در شرايط مطلوب و با حداقل هزينه است.

بسته بندي يك عمل فني اقتصادي است كه هزينه ي تحويل كالا را به حداقل مي رساند، در حالي كه فروش و در نتيجه سود حاصل از آن را به بالاترين حد افزايش مي دهد. نتیجه گیری از تعاریف بسته بندی به بسته ‌بندی باید با دو دید كاملاً متفاوت ولی همسو، نگریست، معطوف به شرح وظیفه یك ظرف در قبال مظروفش دیدی كه بیشتر جنبه فرهنگی دارد و به نحوی با روحیه، خصلتها، آداب و رسوم، موقعیت اقلیمی و منطقه‌ای كالا و به طور كلی فرهنگ سازنده و كشور تولید كننده آن مربوط می‌شود. این یعنی كه بسته ‌بندی، نظامی است مركب كه هم وظیفه حفاظتی دارد و هم نقش فرهنگ ارتباطی را بازی می ‌كند و واجد جنبه اطلاع رسانی است و می‌ تواند به عنوان یك رسانه، نقش آفرینی نماید.

ه- بررسي نيازهاي مصرف کنندگان در بسته بندی

ه-1-خصوصيات فرهنگي

مصرف كنندگان كه شامل دو گروه كشورهاي مسلمان و غيرمسلمان مي شوند دوگونه متفاوت از بسته بندي با توجه به حجم محتويات را طلب مي كنند . گروه اول بالاخص كشورهاي عربي بسته هاي بزرگتر با حجم خرماي بيشتر و كشورهاي غيرمسلمان (اروپايي ) بيشتر متمايل به استفاده و عده اي خرما مي باشند و به اين ترتيب بسته ها كوچكتر و حجم ميزان محتويات آن كمتر مي شود.

ه-2- خصوصيات زيبايي شناسي

رنگ:  قدرت كشش رنگها به ترتيب از نارنجي به سمت خاكستري در حركت است (نارنجي – قرمز - آبي سياه – سبز – زرد – بنفش – خاكستري ) مضاف برآن ، رنگها درارتباط با نوع كالاي بسته بندي شده مي باشند . همچنين رنگها ريشه در فرهنگ و سنت ممالك دنيا دارند و برخي از مفاهيم و سمبولها را بيان مي كنند كه بايستي به آنها توجه كرد. رنگ ارغوانی در ایتالیا و آرژانتین تاثیر منفی دارد ، در ژاپن 4 و برخی 9 را نحس می دانند در ونزوئلا 14 بدشانسی است ، مثلث سه گوش در تایوان ، هنگ کنگ و کره اثر منفی دارد اما در کلمبیا مورد پسند هستند. بهتر است در طراحي بسته بندي مورد نظر از رنگي استفاده شود كه تا حد امكان در فر هنگ كشورهاي واردكننده خرماي ايران مفهومي مشترك و معقول داشته و همچنين مختص سن و فصل خاصي نباشد . در بسته بندي مواد غذايي مخصوصاً مواد شيرين مانند خرما بهتر است از رنگهاي زنده و شاد و به طور واضح تر رنگهاي شيرين مانند قرمز و نارنجي و تركيبات آنها بهره برد 

6- بسته بندی خرما

الف-فرم بسته

 فرم بسته بايد تا حد امكان ساده باشد و از پيچيدگي و ابهام به دور باشددر عين حال فرم بسته مي بايست بهداشت كالا را نمايش دهد و داراي گوشه ها و لبه هاي جاذب آلودگي و جرم نباشد و در ضمن درزها خوب گرفته شده و در بسته بندي به درستي صورت گيرد و تا از نفوذ آلودگي و رطوبت و حشرات و ... به درون بسته جلوگيري نمايد . در اين صورت اعتماد مشتري در زمينه بهداشت و سلامت محصول خرماي بسته بندي شده به خوبي جلب خواهد گرديد . نكته حائز اه ميت ديگر در طراحي فرم و هندسه بسته ، همجواري آنها در قفسه هاي فروشگاهها و بسته هاي حمل و نقل مي باشد كه تحت عنوان چيدمان بسته ها نام برده مي شود . فرم هاي هندسي منظم از ساده ترين اشكال و راه حلها در طراحي بسته بندي القاكننده بهداشت محصول و همچنين چيدمان آسان بسته ها مي باشند.

ب- تأمين بهداشت

 در طراحي بسته بندي مواد غذايي بهداشتي و ايمن نبايد از مواد تيز و برا و همچنين مواد مضر شيميايي كه به مرور با محتويات بسته واكنش نشان مي دهند همانند برخي پلاستيك ها استفاده كرد. حتي المقدور ازموادبازيافتي درساخت بسته هاي اوليه كه مستقيماً درتماس باخرما مي باشنداستفاده نشود. از تركيبات شيميايي خطرناك مانند تعدادي از چسب هاي شيميايي كه در جهت اتصالات بسته بكار مي روند استفاده نشود ،مواد اوليه بسته بندي جاذب آلودگي و رطوبت نباشد.دربندي بسته ها از ديگر عواملي است كه اگر به درستي صورت نگيرد باعث نفوذ رطوبت و ميكرو ارگانيسم ها به درون بسته ها مي شود و موجب فساد زودرس خرما مي گردد.

ج-بررسي شرايط محيطي

طراحي سبز : موادي كه بتوان در مراحل بعد آنها را بازيافت نمودو يا آن كه آنها را مجدداً به چرخه توليد بازگردا ند در ارجحيت قرار دارند پس از آن بسته بندي هايي كه ارزش افزوده داشته و پس از مصرف محتويات آن بتوان به شيوه ي ديگري از آنها بهره جست در رتبه دوم قرار دارند.

د- بررسي بازار

بازارهاي هدف خرماي بدون هسته : اروپا (انگلستان ، آلمان ، هلند و سوئد ) ، استراليات ، نيوز يلند ،كانادا و كشورهاي اروپاي شرقي (لهستان و روسيه ) و ايالات متحده آمريكا

بازارهاي هدف خرما ي هسته دار : (نيمه خشك ، خشك ) ملل اسلامي مانند اندونزي ، مالزي ،هندوستان ، پاكستان و ممالك آسياي مركزي ، روسيه و اوكراين و تعددي از كشورهاي اروپاي شمالي مانند سوئد  نروژ و دانمارك

رقبای صادراتی ایران : دردرجه اول: تونس– الجزايرو فرانسه ودردرجه بعدي: اسرائيل، عربستان سعودي ومصر وبعد ايالات متحده

زمان مناسب فروش خرما :بهترين فصل فروش خرما در بازارهاي اروپايي ، فصل كريس مس و در كل فصول سرد سال است كه بدن بيشتر طالب مواد قندي جهت سوزاندن كالري است و در بازارهاي اسلامي در ايام ماه مبارك رمضان و اعياد مسلمانان

ه- دستورالعمل بسته بندي

كشور ايران در حال حاضر از نظر توليدخرما جزو چهار كشور اول جهان است ا ين در حالي است كه از نظر ارزش صادراتي در رتبه پاييني در مقايسه با ساير كشورهاي صادركننده قرار دارد. عوامل متعددي باعث ضايعات خرما مي شود كه عموما اين ضايعات ناشي از عدم وجود بسته بندي مناسب و عدم رعايت بهداشت در كارخانه هاي موجودمي باشد. با توجه به خصوصيات بارز محصول خرما از جهت تبديل و فرآوري آن همچنين قابليتهاي موجود صادراتي كشور ضروري است كه همه بخشهاي توليدي، برداشت، فرآوري و صادرات با انجام عمليات صحيح بهداشتي ، جداسازي ، بسته بندي و ... برنامه ريزي و هماهنگي هاي لازم را جهت افزايش صادرات خرما داشته باشند. در اين دستورالعمل بررسي كلي برروي انواع خرما انجام گرفته و در نهايت سعي شده ا ست راه حلهاي مناسب بسته بندي خرما به صورت بهداشتي و صنعتي به نحوي كه ضايعات با اين نوع بسته بندي به حداقل برسد ارائه گردد .

و- وظايف بسته بندي خرما

هدف اصلي در بسته بندي خرما ا ين است كه در فاصله زماني انبارداري – حمل و نقل و توزيع و تا رسيدن به دست مصرف كننده مشخصات مهم خرما حفظ شده و از صدمات و خطرات احتمالي جلوگيري شود .به طور كلي منظور از بسته بندي خرمامجموعه سيستم آماده سازي خرما براي حمل و نقل ، توزيع ، انبار ، خرده فروشي و مصرف نهايي است . به عبارت ديگر بسته بندي خرما به عنوان يك عملكرد تكنيكي اقتصادي است كه هدف آن به حداقل رساندن هزينه هاي توزيع در عين حال حداكثر كردن مقدار فروش و همچنين توزيع ايمن تا مصرف كننده نهائي است.

بسته بندي بايد بتواند با خريدار ارتباط برقرار كند و اطلاعات محصول خرما و ويژگيهاي آن را به او منتقل نمايد و خرما را نمايش بدهد .بسته بندي بايد باعث تقويت محصول تثبيت برند و افزايش فروش شود. شاخص هاي مستقيم و موثر در بسته بندي خرما شاخص هاي مربوط به قبل از بسته بندي شاخص هاي مربوط به محل توليد اكثر خرماها در زماني كه (البته بسته به محل و خاك زراعتي ) محتوي 60 تا 80 درصد قند است برداشت مي شود. البته ميوه ها بسته به مقصد و مورد مصرف ممكن است نرم، نيمه خشك، يا خشك برداشت شوند.

با توجه به اينكه خرماها،نه آنهايي كه روي يك شاخه هستند و نه آنهايي كه روي شاخه هاي مختلف روي يك نخل قرار دارند، به طور همزمان نمي رسند، بنابراين زمان رسيدن خرما از 3 تا 4 هفته به مدت 2 تا 3 ماه ممكن است طول بكشد . در نتيجه توجه به زمان چيدن خرماهاي منتخب و برداشت ميوه هايي كه به حد مطلوب رسيده اند، امكان جداسازي محصول با كيفيتهاي مختلف براي بسته بندي و فروش را ميسر ميسازد خرما بايستي در موقع برداشت رسيده باشد . زمان برداشت خرما بستگي كامل به نوع و رقم خرما،شرايط آب وهوايي منطقه كاشت،نوع مصرف و امكانات انبار داري و فن آوري بكار گرفته شده دارد . در صورت امكان بهتر است برداشت خرما ، با وسايل و ماشينهاي مخصوص انجام گيرد .لازم به ذكر است كه بايد از اختلاط خرماهايي كه به تدريج رسيده و ريزش مي نمايند با خرماهايي كه به طريق فوق الذكر برداشت شده اند جد اً خودداري گردد.در صورتيكه خرما با خوشه كامل از درخت جدا گردد بايستي در اسرع وقت ميوه را از خوشه جدا نموده و در ظرف مناسب قرار داد

يادآوري 1-بايد دقت شود كه ارقام مختلف خرما به هنگام برداشت با يكديگر مخلوط نشوند و همچنين خرماهاي سالم و مرغوب از خرماهاي معيوب و ناسالم جداگردد.

يادآوري 2- خوشه هايي را كه خرما از آنها جدا ميشود بايد بلافاصله از محل برداشت محصول ، دور كرده و حتي الامكان آنها را سوزاند.

يادآوري 3- جهت جلو گيري از صدمات مكانيكي كه منجر به لهيدگي خرما مي شود بايد از ظروف با حجم مناسب جهت انتقال محصول از باغ به كارگاه استفاده شود.

چيدن انتخابي خرماهاي رسيده از شاخه ها به دليل اينكه عواملي مانند:هزينة كارگران، در دسترس بودن خرما، ريسك آسيب پذيري دما و حشرات و فشار تقاضاي بازار وجود دارد، مقرون به صرفه نمي باشد و به عبارت ديگر برداشت انتخابي يا دست چين در حالت رسيدگي مطلوب عم ل ي و كاربردي نمي باشد بنابراين برداشت مكانيكي توصيه ميشود.

برداشت مكانيكي در زماني كه 75 % تا 80 % خرماها روي يك شاخه كاملاً رسيده باشند و كيفيت بالايي داشته باشد انجام مي پذيرد. بعد از چيدن خرماها آنها را در سبدها ريخته و به انبار انتقال مي دهند و در آنجا خرماها را با كيفيت هاي مختلف به دست بسته بندي كننده يا پردازش كننده مي رسانند كه بايد در آن مرحله آنها را بر اساس نياز بازار پاكسازي ، عمل آوري، درجه بندي و بسته بندي نمود. 

ز-شاخص هاي حفظ و نگهداري

ز-1- رطوبت :

فاكتور اصلي و اساسي در حفظ و نگهداري خرما، حفظ رطوبت مناسب آن است . اغلب خرماهاي بازار حدود 25 % رطوبت دارد . اين ميزان از رطوبت باعث نگهداري ايمن تر خرما مي شود. زيرا اغلب كپكها در رطوبت 70 % و باكتريها در رطوبتي كمي بيشتر رشد مي كنند.

ز-2- دما :

خرماهاي با رطوبت 20 % در دماي چهار و نیم درجه سانتی گرادتا يك سال به خوبي نگهداري مي شوند در حالي كه خرماهاي با 30 % رطوبت را نمي توان از 4 ماه در همان دما نگهداري كرد . به طور كلي نگهداري خرما در شرايط زير13از رشد مجدد حشرات جلوگيري مي كند و نگهداري در دماي پائين تر از آن آسيب حشرات را كنترل مي كند.در شرايط نگهداري در دماي زير فعاليت حشره اي صورت نمي گيرد ولي اين به اين معنا نيست كه حشرات در آن دما نابود مي شوند بلكه فقط فعاليت حشرات متوقف ميشود.جلوگيري از تغيير دما جهت جلوگيري از تغييرات رطوبتي خرماها ، باعث كاهش رشد و تأخير درتشكيل ميكروارگانيسم ها مي گردد.

همچنين به منظور طولاني تر شدن عمر نگهداري خرماها ، با متوقف كردن يا به تأخير انداختن فرايندهاي زيستي و شيميايي آن و كاهش فعاليتهاي ميكروبي حشرات، خرماها را بايد منجمد كرد.

ميزان كاهش فعاليتهاي ميكروبي به سه عامل بستگي دارد:

1-ويژگي ذاتي خرما- ميكروب يا حشره

2-رطوبت ماده خام-دما

3-شاخص هاي انتقال به انبار

پس از برداشت محصول در صورتي كه امكانات ضد عفوني در محل برداشت فراهم نباشد ، بايستي محصول را هر چه زودتر به كارگاههاي فراوري خرما انتقال داد . بايد متذكر شد كه عمليات فرآوري و بسته بندي خرما بايد هر چه سريعتر صورت گيرد تا درصد آلودگي خرما كاهش و عمر انبارداري آن افزايش يابد.

يادآوري: كارگاههاي فرآوري خرما،بايد حتي الامكان به مراكز توليد نزديك باشند رعايت نكات بهداشتي در حين انتقال به انبار براي محصول خرما بسيار اهميت دارد.

استفاده از وسايل حمل و نقل مناسب و تميز به منظور جلوگيري از آسيب فيزيكي به خرما در حين انتقال از محل توليد به انبار و ايستگا ههاي كاري لازم است .خرما به منظور حفظ و كنترل رطوبت خود بايد در كانتينرهاي عايق رطوبت حمل و نقل شود. كنترل دما در مرحلة انتقال به انبار م يتواند محصول را از آسي بهاي محيطي احتمالي حفظ كند. خرماها بايد ضدعفوني گردند تا در انبار قابليت نگهداري آنها افزايش يابد

ح- فرايند دريافت خرما تا بسته بندي آن در كارگاههاي بسته بندي

عمليات اصلي كه در كارگاههاي فراوري بر روي ارقام مختلف خرما صورت مي گيرد عبارتند از:

دريافت خرما ضد عفوني جد ا سازي

درجه بندي نم گيري شستشو

طبقه بندي بازرسي نهايي بسته بندي

 

_ بخش دريافت خرما:

در اين قسمت خرما در جعبه هايي با ظرفيت مناسب بر روي تسمه نقاله تخليه مي گردد .تسمه نقاله بايد اثر سويي بر روي خرما نداشته باشد و ترجيحا از جنس فولاد ضد زنگ باشد.

يادآوري: توصيه مي گردد كه خرما در داخل جعبه هاي پلاستيكي كه از طرف كارخانه در اختياركشاورزان قرار گرفته به كارگاه حمل و تحويل داده شود.

 

_ بخش ضد عفوني :

براي از بين بردن آفات و افزايش عمر نگهداري خرما ، بايد آن را ضد عفوني كرد .براي ضد عفوني كردن خرما مي توان از روشهاي مختلفي نظير حرارت،برودت،پرتو دهي و گازهاي سمي مجاز ، مانند متيل برومايد يا قرص فستوكسين استفاده كرد كه مقدار مصرفي، بسته به درجه حرارت و ميزان خرما متفاوت مي باشد . معمولاحداقل مقدارگاز مصرفي در دماي 15درجه سلسيوس و فشار يك اتمسفر 15 گرم در هر متر مكعب فضا ميباشد كه در اين شرايط خرما به مدت زمان 12 ساعت در معرض گاز متيل برومايد قرار مي گيرد . براي گاز دادن بايد محصول را بر روي طبق هاي مخصوص گذاشته و در داخل اتاقك ضد عفوني قرار دهند.

يادآوري 1- در صورت كاهش درجه حرارت به ازاي هر درجه سلسيوس 25 درصد افزايش زمان گاز دهي لازم است.

يادآوري 2- متيل برومايد گازي سمي بوده، بنابراين هنگام استفاده از آن بايد دقت كافي مبذول داشت و در صورت استفاده از گاز جايگزين بايد شرايط ويژه آن را رعايت كرد .

يادآوري 3- ديوار سقف و كف اتاقك ضد عفوني بايد نسبت به هوا غيرقابل نفوذ باشد.

يادآوري 4-هر اتاقك ضدعفوني ترجيحا بايد داراي دو در بوده تا خرماي اوليه از يك در وارد و پس از ضد عفوني از در ديگر خارج گردد.

يادآوري 5- جهت ضد عفوني محصول خرما بايد ضوابط استاندارد ملي ايران  شماره 2339 (آيين كارضد- عفوني خشكبار و حبوبات ) رعايت شود

_ بخش جدا سازي :

در اين مرحله خرماهاي مرغوب از خرماهاي نا مرغوب (نارس ،خشك ،رسيده، لهيده و آسيب ديده (و ارقام مختلف جدا مي شوند . سپس عمليات لازم براي بعمل آوردن خرماها بر حسب نوع محصولات انجام ميگيرد.

اين عمليات عبارتند از :

آبداركردن براي خرماهاي خشك – آبگيري براي خرماهاي رسيده با رطوبت بالا – رسيده كردن به طور مصنوعي براي خرماهاي نرسيده .

_ بخش شستشو :

پاكسازي اولية خرماها از كار سادة دستي اسيدي كردن آب و شستن ميوه در سبدها گرفته يا سيستمهاي مكانيزه پاكسازي (خشك يا خيس) براي كارهاي بزرگتر بايد انجام بگيرد.

در اين مرحله خرما از هر گونه ماده خارجي از قبيل گرد و خاك و نظاير آن عاري مي گردد.

يادآوري – در مورد خرماهايي نظير رقم مضافتي عمل شستشو بهتر است روي درخت در مرحله خارك و قبل از نرم شدن ميوه خرما صورت گيرد و شستشو در زمان نرم شدن ميوه بدليل عدم امكان حذف آب اضافي از محصول باعث ميشود ميوه سريعا ترشيده و فاسد شود. خشكشويي خرما ، بوسيلة حركت دادن آنها روي پارچه هاي حوله اي خيس ، روي لرزاننده هاي

مكانيكي يا درون غلتكهاي شيب دار با آستر حوله اي كه به طور آهسته مي چرخند و يا عبوردادن آنها از روي برسهاي نرم چرخان انجام مي شود. اين كار ترجيهاً بعد از يك پاكسازي اوليه بوسيلة جهان هوا روي يك صفحة زبر براي جداكردن قسمتهاي اصلي آلودگي و آشغالهاي درشت و گرد و خاك صورت ميگيرد.براي مقياس بزرگتر و بسته بندي خرما بايد از شوينده هاي مكانيكي استفاده كرد.. بعد از آن خرماها از زير يك جريان قوي هوا كه آبهاي چسبنده را از سطح خرما پاك مي كنند مي گذرند و با خروج از جريان هوا خرماها روي يك نوار متحرك به حركت در مي آيند كه اجازه مي دهند درجه بندي نهايي قبل از قرارگيري در سبدها يا جعبه ها و قبل از فرايند بعدي انجام گيرد.

_ بخش نم گيري :

براي حذف رطوبت محصول آن را از دستگاههاي نم گيري ويژه اي عبور مي دهند . اين دستگاهها معمولا مجهز به تعدادي پنكه بوده كه به وسيله آنها هواي معمولي و يا گرم بر روي محصو ل وزيده ميشود . البته بايد توجه داشت در صورتيكه رطوبت خرما بالا باشد (بيش از 24 درصد )آن را بايد در دستگاههاي خشك كن (كابينتي يا تونلي ) خشك نمود . دماي خشك كن نبايد از 70 درجه سلسيوس تجاوز نمايد.چون در اينصورت رنگ محصول بدليل انجام برخي واكنشها ي شيميايي تيره مي گردد . مرحلة خشك كردن خرما قبل از بسته بندي صورت مي گيرد . جهت خشك كردن خرماها در روش كاهش رطوبت و اعمال حرارت و پاستوريزه كردن مفيد است .خرماي گونه هاي ديگر نبايستي نا همرنگ باشد عامل صدمه مكانيكي در درجه خرماي پرس شده بي تا ثيراست عامل كلاهك در خرماي با هسته و كلاهك دار بي تا ثير است.

_ بخش بازرسی نهایی :

در اين مرحله خرما از نظر ماده خارجي ،آسيب ديدگي ،وجود كلاهك و غيره بازرسي ميشود.

يادآوري – در صورتيكه عمل كلاهك گيري با دست انجام مي شود بايستي اصول بهداشتي رعايت گردد تا از آلودگي ثانويه محصول جلوگيري به عمل آيد.

ط- مراحل بستهبندي خرما

پس از طي مراحل مذكور خرما آماده بسته بندي مي باشدكه در حقيقت آخرين مرحله از عمليات مربوط به صادرات خرما مي باشد. بسته و بسته بندي ثانويه بايد به گونه اي باشد كه محتواي بسته را در برابرآسيب هاي ناشي از جابجايي و انبارش ، ترابري ، ر خنه نم ، آفت ها، گرد و غبار و مانند آن حفظ كند . مشخصات و ويژگيهاي بسته و بسته بندي بايد مطابق استانداردهاي مربوطه باشدو جنس بسته ها ي مورد استفاده بايد مشخصات لازم بسته بندي مواد غذايي را دارا باشدو هيچ گونه اثر سويي روي خرما نداشته باشد و موجبات تغييرات فيزيكي و شيميايي و ميكروبي آن نشود. خرما را ميتوان بصورت فشرده يا آزاد بسته بندي كرد . خرماي فشرده با هسته در كارتن هاي 5 تا 15 كيلو گرمي براي مصارف عمومي و در بسته هاي كوچك لوكس با پوشش كاغذ هاي زرورقي و بي رنگ و سلوفان و قابل بسته بندي است . اين بسته ها جهت حمل بايستي در جعبه هاي چوبي يا مقوايي مناسب بسته بندي شوند و عاري از آلودگي باشند .خرماي مصارف صنعتي در كارتن يا جعبه هاي چوبي ياكيسه هاي نايلون تا 25 كيلوگرم قابل بسته بندي است  براي آنكه بسته هاي مناسب و يا به طبع و سليقه مصرف كننده كه هدف نهايي است ، تهيه و عرضه گردد بايد قبلا بهترين شكل بسته بندي در مناسب ترين اندازه و وزن انتخاب و به كار گرفته شوند. در ذيل به مراحل انواع بسته بندي خرما اشاره شده است.

ی -بسته بندي خرماي با هسته

در اين مرحله خرما هاي تميز درجه بندي شده ، پس از انجام عمليات خشك كردن و كوتينك از خط عمليات آماده سازي به ابتداي خط عمليات بسته بندي انتقال مي يابد بعد از باز نگري و جدا كردن خرماهايي كه غير يكنواخت بو ده و يا صدمه ديده و در طول عمليات از نظر دور مانده باشد در اين مر حله از مجمو عه خرماي مورد بسته بندي ،جدا گرديده و پس ا ز جمع آوري براي انجام عمليات مناسب بعدي خاص خود مجددا به سرد خانه بر گر دانده مي شود به اين ترتيب خرما پس از اتمام عمل بازرسي براي توزين و بسته بندي به قسمت مربوط با توجه به وزن هاي تعيين شده به مقدار صحيح توزين و به محفظه مخصوص تغذيه ماشين بسته بندي ريخته شده و از آنجا به محل بسته بندي در ماشين انتقال ميابند مواد پلاستيك كه براي بسته بندي خرما مورد استفاده قرار مي گيرد ميتواند شفاف يا رنگي باشد ولي نوع شفاف آن كه به سهولت خرما را براي خريدار قابل رو يت ميكند بيشتر موردقبول مي باشد . نوشته هاي خاصي كه نشان دهنده مشخصات خرمايي بسته بندي شده است، بايد بر روي ورقه هاي بسته بندي نوشته و چاپ شود . بهترين پوشش براي بسته هاي خرما، پوشش رنگي شفاف و چاپ شده كه در عين حال خرماي محتوي آن قابل رويت است ميباشد. براي آنكه خرما در طول زمان توزيع و عرضه به مصرف كننده سالم باقي بماند ، هواي داخل بسته ها با استفاده از سيستم و اكيوم خارج و بسته هاي خرما به طرق حرارتي و در مواردي كه ورقه بسته بندي به چسب نياز دارد با چسب بسته ميشود . پس از خاتمه عمليات بسته بندي خرماها ي بسته بندي شده را در داخل كارتن جاي داده و براي توزيع در بازار هاي مصرف و يا صادرات در سرد خانه نگهداري مينمايند

ک- بسته بندي خرماي بدون هسته

همان طوري كه قبلا اشاره شد در طول خط عمليات آماده سازي خرما هاي آسيب ديده و يا خرماهاي درجات پايين كه از كيفيت خوبي برخوردار نيستند از بقيه خرما هاي سالم جدا ميشوند و بعنوان خرما هاي درجه 2 يا 3 براي عرضه به بازار آماده ميگردند .برا ي اين نوع خرماها معمولا عمليات هسته گيري صورت ميگيرد . هسته بوسيله ماشين مخصوص هسته گير از قسمت گوشتي خرما و با استفاده از تيغه هاي مخصو ص برش خرما در جهت طولي و تفكيك آن از گوشت از خرما خارج ميگردد . پس از انجام كار هسته گيري خرما به همان طريقي كه در مورد خرماي با هسته شرح داده شد بسته بندي ميگردد در اين مرحله هم براي حصول اطمينان از جدا شدن تمامي هسته ها از خرما ، قبل از بسته بندي ، باز نگر ي و بازرسي به عمل خواهد آمد

ل-  بسته بندي به صورت خمير فشرده خرما

چون خرما از نظر مواد قندي بسيار غني و در بعضي خصوصيات با عسل قابل مقايسه ميباشد ،خمير و شيره آن علاوه بر كار برد مصرفي به شكل خمير در صنايع شيريني سازي هم قابل مصرف ميباشد . اين نوع استفاد ه از خرما در كشور هاي ارو پايي مورد قبول قرار گرفته است ، لذا در طرح آماده سازي و بسته بندي خرماي بم نيز خرماهايي كه در قسمت درجه بندي وتفكيك، جدا ميگردند و ميزان آن نيز در توليد روزانه قابل ملا حظه ميباشد ، بعنوان خمير خرماآماده بسته بندي ميگردند . در اين مرحله خرمايي كه به عنوان ضايعات جمع آوري شده است ابتدا هسته گيري شده و نيز از پوسته خرما جدا ميگردد . باقي مانده خرما در دستگاه مخصوص اينكار يكنواخت شده و در ماشين بسته بندي پرس ميگردد.

 يادآوري 1- خرماهاي بسته بندي شده بايد مجددا ضدعفوني و به سردخانه منتقل گرددند.

 يادآوري2- روش نگهداري خرما در سردخانه بايد طبق استاندارد ملي ايران( 830 :سال 1375)روش نگهداري ميوه ها و سبزيهاي تازه در سرد خانه، باشد .

يادآوري 3-روش چيدن كالا در سردخانه بايد طبق استاندارد ملي ايران ( 3399 : سال 1373 ) روش چيدن كالا در سردخانه مواد خوراكي، باشد

 

7- ماشین آلات فرآوری و بسته بندی خرما

در این بخش ها خرما ایتدا سورت شده و نا خالصی های آن گرفته میشود و سپس توسط نوار نقاله به قسمت اسکاتر که کار آن پراکنده کردن و یکنواخت سازی خرما است انتقال می یابد پس از پراکندگی و یکنواخت سازی وارد مرحله بعدی که جهت فراوری خرما از آن خمیر تهیه مینمایند میشود در این مرحله خرما های سورت شده و یکنواخت وارد دستگاه شده و با استفاده از ماردون هایی که در دستگاه وجود داشه خرما ها را به صورت خمیر در می آورند که دو ماردون با چرخش بر خلاف جهت یکدیگر حرکت کرده و خرما ها در بین آنها قرار میگیرند و بصورت خمیر درمیآیند درانتهای این بخش دستگاه هسته گیر قرار دارد که طرز کار این دستگاه بر اساس نیروی گریز از مرکز میباشد که هسته ها را از خمیر خرما جدا میکند. 

الف-خط شیره خرما:

اتدا خرما ها به صورت فله همراه با هسته های آنها بوسیله بالا بر به چهار مخزن (پریپر)تعبیه شده هدایت میشوند.در درون پریپر نها خرما ها توسط بخار حرارت دیده و به صورت روان در می آیند.سپس توسط مجراهای خروجی در زیر پریپر ها هر کدام جداگانه به داخل مخزن جداسازی هسته وارد میشوند.در این مخزن هسته ها که اکنون به صورت جدا از گوشته خرما قرار دارند به علت سنگینی در کف مخزن ته نشین می شوند و از بالای مخزن هم توسط پمپ مایع موجود که در این بخش به ان آب خرما میگویند به فیلتر های تصفیه کننده انتقال می یابد.در داخل این فیلتر ها مایع موجود را از هر گونه آلودگی از قبیل:پوست،هسته،یا آلودگی های مشابه فیزیکی پاک می نمایند در خروجی این تصفیه کننده ها پمپی وجود دارد که مایع را به داخل مخزن استیل بزرگ انتقال میدهد.در این بخش بستهع به نیاز روزانه آب خرمای موجود از داخل این مخزن به محفظه تولید شیره خرما انتقال می یابد.پروسه به این صورت است که آب خرمای منتقل شده به این قسمت با استفاده از خلا و حرارت  ایجاد شده  توسط بخار به بریکس مورد نظر که برای شیره خرما حدود 76 میباشد برسد.در پایان با استفاده از نازل تعبیه در زیر میکسر شیره خرمای تولیدی در ظروف مورد نظر بسته بندی می شود.

ب-ماشین های شستشوی خرما:

در این قسمت خرما های ورودی پس از تخلیه از ماشین هایی که خرما را از باغ ها به کارخانه میآورند وارد قسمت شستشو میشوند همانطور که در شکل میبینید این قسمت حاوی کانوایر هایی میباشد که خرما ها بر روی آنها ریخته شده و از داخل آب عبور کرده و شستشو میگردند.                                

ج-پرس خرما:

این دستگاه ها جهت پرس خرما که به صورت هیدرولیکی انجام میگیرد استفاده میگردد بدین صورت که خرما در بین دو فک دستگاه قرار گرفته و دستگاه بوسیله نیرویی که با سیستم هیدرولیک خود ایجاد میکند فک ها را به حرکت رد آورده و خرما ها  را پرس مینماید .

د-ماشین های خشک کن :

این دستگاه ها همانطور که از اسمشان پیداست جهت خشک کردن انواع خرما و همچنین سایر محصولات استفاده میگردد.خشک کن های کابینی مانند شکل دارای کابین هایی هستند که در درون آن سینی هایی به صورت طبقه ای تعبیه شده است محصول را بر ری این سینی ها قرار داده و توسط دمایی که در درون این کابین ها ایجاد میشود محصولات خشک میگردند برای تزریق دما به درون کابین از انرژی برق،گاز و حتی در برخی از موترد از گازوئیل هم استفاده میگردد.

ه-ماشین های وکیوم :ا

ین ماشین آلات جهت وکیوم کردن محصولات مختلف از جمله خرما استفاده میگردد.طرز کار این دستگاه ها  به این صورت است که ابتدا محصول بسته بندی شده را درون محفظه این دستگاه قرار میدهیم سپس نازل هایی که جهت تزریق هوا به درون بسته بر روی محفظه قرار دارند را به درون بسته وارد میکنیم و درب محفظه را میبندیم سپس دستگاه را روشن مینماییم در این قسمت هوای درون بسته توسط سیستم خلا  ایجاد شده خارج میگردد و سپس درب بسته دوخت میخورد تا هوا وارد بسته نگردد.